‘OUDE TIJDEN, GOEDE TIJDEN?’
(Nieuwe(ndijkse) zeepserie!!)
Maar voor alle fans heeft Nijs een fraai nieuw verhaal gemaakt over een verjaardag.
Verjaardag
‘Ook nog een Cointreautje zeker…?’
Ik rukte me even los uit het verhaal van mijn overbuurman. ‘Graag!’
Een voor een lieten de andere mannelijke gasten hun lege tulpglaasjes weer vullen.
Wij zaten in het zuidelijk deel van de kring. De vrouwen bemensten het noordelijk halfrond. Zij nuttigden voornamelijk bowl. (Met nog een royale klodder slagroom er bovenop).
‘Goei spul, die Kantró!’, zei de overbuurman, terwijl hij aan zijn glaasje nipte, ‘krijg je niet overal…’.
Als je het wist, kon je het zien.
Aan het etiket. Daarop zaten namelijk flink wat druipsporen. Van al die Spaanse sinaasappellikeur. Die elke zomer weer (in de caravan) werd meegebracht van de Spaanse zonvakantie. En dan in de vierkante Cointreaufles werd overgegoten. Likeur van een onbestemd merk. (Uit de kelders van Gallos & Gallos).
De overbuurman vervolgde zijn verhaal.
‘Dus net zo ‘k zeg: máger dat Betsy toen was…!’
(Hij stopte even om de spanning nog wat verder op te voeren).
‘Zó mager dat ik haar op een gegeven moment in bed gewoon kwíjt was… En wat dénk je…?’
Wij prakkiseerden ons rot.
‘Ze lag achter de krúik! Ha, ha!! Wa’k zég: ze lag áchter de kruik!!’ Triomfantelijk keek hij de kring rond.
De grap sloeg aan.
Opeens werd ons gegrinnik overstemd. Door hoge lach- en krijsgeluiden. (‘Natte huilen’ noemde mijn broer die altijd). We keken elkaar verbaasd aan. De vrouwen leken het niet meer droog te kunnen houden…
Zodra het aan die kant weer wat rustiger werd, besloot mijn buurman de vloer te kiezen.
Vol vuur begon hij over zijn zoon. Die volgde een opleiding voor gymleraar. ‘Is écht wel wat anders dan alleen maar wat gymmen’, legde hij ons uit, ‘komt heel wat bij kijken!’ Als bewijs haalde hij een Succes-agendaatje uit zijn zak. In de notities had hij alle leervakken keurig onder elkaar gezet. Daarachter stonden klinkende cijfers. ‘Laat maar even rondgaan’, zei hij tegen mij, ‘is wel leuk’. Ik deed wat hij vroeg. Vol trots keek hij hoe het lijstje van de een naar de ander werd doorgegeven. En bij sommigen zelfs de woorden ‘tsjongejonge!’ en ‘nou nou!’ ontlokte. Intussen graaide hij een handjevol borrelnootjes uit het gemeenschappelijke schaaltje en at die zichtbaar met smaak op.
Zijn (wat oudere) dochter had ook goed kunnen leren. Maar die kreeg geen ererondje. Met haar wilde hij geen contact meer. Logisch. Want zij had zich vergooid aan een onderwijzer, die belijdend lid van de PvdA was.
Na nog een ‘Cointreautje’, een Spaatje en - bij elkaar opgeteld - twee forse (zelfgebakken) appelpunten, twee blokjes kaas, een schijfje leverworst, een schijfje kookworst, twee in boterhamworst gerolde (halve) augurken en twee warme gehaktballetjes, stapten Aagje en ik maar weer eens op.
Al met al een gezellig avondje. En het tientje zouden we over een paar maandjes alweer terugkrijgen. (Dan was Aagje jarig).
‘Wat was er nou zo lollig bij jullie…?’, vroeg ik, toen we weer thuis waren.
Aagje schoot in de lach. ‘Corrie vertelde dat er vorige week bij de Regenboogschool een potloodventer stond. Die had ook nog wat kinderen benaderd. Met - volgens Corrie - allemaal ráre praat’.
‘Wat zéi hij dan…?’
‘Dat vroeg Henny natuurlijk óók gelijk’. Corrie had eerst geaarzeld, en wat besmuikt gelachen.
Henny hield het toen niet meer: ‘Zég dan!’
‘Nou…, hij vroeg aan een paar kinderen…: weten jullie soms waar hier de Vaginastraat is?’
‘Wélke straat…!?’
‘De Váginastraat!’
‘Ooh…! En die hébben we hier helemaal niet, hè?!’
1. ‘Kleuterschool’
‘Staa hállt!! … Alle kinderen netjes in de ríj staan!...’
Mevrouw Borstel klapte in haar handen. Het was ‘t einde van de schooldag. En zoals gebruikelijk zongen de drie aangetreden klassen nog een slotlied.
‘Hoger dan de blauwe luchten… en de sterretjes van goud’.
Toen het versje uit was, werd het gebaar ‘ga maar’ gegeven. Uitgelaten scheerden de kinderen langs de zwarte Kever die op de tegels voor het gebouwtje geparkeerd stond.
‘Eérst naar moéder gaan!!’, riep zij hen nog na. Nu was dat voor sommigen niet zo moeilijk, want hun moeders stonden, met hun fiets in de hand, al voor het schooltje op hen te wachten. Minzaam lachend knikte Mevrouw Borstel hen toe. Een meisje dat nog niet was weggerend, wilde zo te zien nog wat zeggen tegen Mevrouw Borstel. Die boog zich voorover en liet zich iets in het oor fluisteren. Ik kon alleen horen wat Mevrouw Borstel zei: ‘Bedánkt voor het klikken!’
De informante huppelde weer weg. Mevrouw Borstel had intussen mijn wachtende moeder gezien en stapte op haar af. ‘Het is goed gegaan hoor’, zei ze bemoedigend. ‘t Valt allemaal bést mee… U moet gewoon zélf óók wat flinker zijn…! Góedemiddag!’
‘Goedemiddag’ antwoordde mijn moeder koel. Ze hees me op de lastdrager en fietste weg. Toen even later de pijp van de Botterfabriek in zicht kwam, hoorde ik haar opeens in zichzelf praten: ‘Zélluf ôk wah flínker zijn…?! Schet nou gáuw!! Ze moes is wèèhte…!’
Wát Mevrouw Borstel eens moest weten, en wat zij trouwens ook best al wíst, was dat ik constant aan mijn moeders hoofd zeurde: ‘dúret láng…?’ De hele dag door…, ook op zon- en feestdagen. ‘Nee, ‘t duurt écht nie lang!’, antwoordde mijn moeder dan elke keer liefdevol. Maar even later werd de vraag weer gesteld.
Het ging mij natuurlijk over de tijd die ik moest doorbrengen op de keuterschool. Daar beviel het me namelijk maar matig. Vooral de eerste dag staat nog steeds in mijn geheugen gegrift. Het ontvangstcomité bestond uit Mevrouw Borstel en mijn eigen juf. De laatste wees me naar mijn plaats. Ik zat nog maar amper, of Ricky Moeke had het idee opgevat om gehuld in lederhose (waarschijnlijk niet bij de Noorlander gekocht, maar tijdens een vakantie in Oostenrijk – zíj wél…) brullend (en af en aan om zijn moeder roepend) over de tafeltjes te gaan rennen.
Maar ook later waren er nog wel gebeurtenissen die mijn goesting in het dagelijkse kleuterschoolbezoek wat deden temperen. Bijvoorbeeld toen tijdens het ‘buitenspelen’ Henkie Hekker twee aan een touw bevestigde blokken rondom zijn hoofd slingerde. Een daarvan raakte zijn neus. Het gevolg hiervan was een volledig bebloed gezicht. Ik kende het fenomeen bloedneus nog niet en was ervan overtuigd dat heel zijn kop was opengebarsten (en dit dus nóóit meer goed zou komen).
Wat verder tijdens mijn kleuterschoolbezoeken de feestvreugde niet verhoogde, was dat ik een tijd lang geen veters, maar wit elastiek in mijn bruine (!) schoenen droeg.
Natuurlijk was mijn moeder het creatieve brein achter deze actie. Maar de eerlijkheid gebiedt te zeggen dat ik zelf ook schuld had. Ik had thuis namelijk verkletst dat mijn juffrouw tijdens het strikken van het zoveelste paar kinderschoentjes (en dat waren nou nét die van mij…) zuchtend zei: ‘Ik krijg er een púnthoofd van!’ Ik kende die uitdrukking niet en was bang dat, als die dagelijkse strikacties nog langer doorgingen, de juffrouw inderdaad een lelijk misvormd hoofd zou gaan krijgen.
Toen ik het thuis vertelde, vroeg mijn moeder wanneer de juffrouw ‘dêh van da punthoofd’ zei. Ik: ‘toen ze mun schoene strikte’. Mijn moeder: ‘dan hoef ze vurtoan gin punthoofd mjiéér te krijge, want dan rijg ík er ellestiek in. Dan kande ze gewóan es ínstappers gebruike’.
Ik was blij dat het eindelijk weer zomer werd, want toen kon ik mijn waterschoentjes weer aan.
Was er dan niks leuks op die kleuterschool? Jawel, ‘s zomers hadden we een eigen tuintje, waar we radijsjes in mochten kweken, maar daar waren de kinderen uit de hoogste klas de baas (en dat lieten ze merken ook…)
Verder waren er natuurlijk ook meisjes, maar die zijn eigenlijk aan mijn aandacht ontsnapt. Aan, om maar iemand te noemen, Christa Moorcloos (met wie ik binnen een paar jaar toch de saffieren bruiloft hoop te vieren) heb ik geen enkele herinnering! Gelukkig stelde zij me later gerust: ‘t is geheel wederzijds.
Wie mij wél opvielen, waren Hanna den Dakker en Sanneke Vroeger. Maar dat kwam door Mevrouw Borstel, die altijd zo vriendelijk tegen ze deed.
Toen ik ook dát thuis weer vertelde, was de reactie van mijn moeder: ‘Un dochter van ríjke míese… en ièèntje van unnen oannemer…, die zijn mjiéér es recht voruit! Die worre netúúrluk vúrgetrokke! Deh begrépte…!’
Maar ik begreep het niet. En, eerlijk gezegd, nog steeds niet…
Wat ik inmiddels wél snap, is de bijzondere aandacht die Mevrouw Borstel aan Annetje Hoeke gaf. Zij was ouder dan wij en bleef (bij gebrek aan andere – voor haar geschikte - soorten van onderwijs) bij ons ‘kleuteren’. Toen ik heel veel jaren later in een boek van Joanne Klink las dat er ‘omlaag getransformeerde lichtwezens’ bestaan (die hier alleen maar zijn om licht te verspreiden), moest ik aan Annetje denken.
2. Konijnenfok
‘Nun haon en unne taort, vur twee kwartjes!’ schalde het door de luidspreker.
Als door een weps gestoken, renden aan weerszijden van het podium een paar meiden de twee houten trapjes af. Ze hadden schortjes aan en vellen met lootjes in hun handen. Ver hoefden zij niet te lopen, want vrijwel meteen werden ze door de (vrijwel alleen mannelijke) bezoekers staande gehouden. Twee van hen lukte het om achter in de zaal te komen, waar een aantal opgeschoten jongens en wat oudere mannen hen wenkten.
Sommigen van hen leunden (met een sjekkie in hun mond) nonchalant tegen een rij met kooien, waarin slaperige konijnen lagen. Verderop stonden ook hokken met pluimvee, duiven en tropische vogels. Aan een aantal kooien hing een papier. Op een van die papieren las ik: ‘Eervolle vermelding!’
Op het podium keek de man met de microfoon de zaal in om te polsen hoe het met de verkoop stond. Hij draaide zich om en zei iets tegen de drie mannen, die (eveneens op het podium) achter een tafel zaten. Zij droegen beige stofjassen, met daaronder een witte boord, plus stropdas. Een van hen keek op en knikte instemmend; de anderen bleven druk bezig met het tellen van de opbrengst van de vorige draaironde.
De meesten kende ik wel. Een van de geldtellers was mijn buurman: Jan Dotterblom. Die woonde, als vrijgezel, bij zijn oude vader. Toen ik daar een keer in huis was, vroeg zijn vader wat mijn moeder van ‘die brief’ had gezegd. Ik wist van geen brief af. ‘Wel…, die van de belástinge’, antwoordde hij. ‘Dénkter om dessoe môtteh hébbe…, vurrál op’t lést!’
‘Wat bedoelt hij daarmee?’, vroeg ik aan mijn moeder. Die begon hard te lachen. ‘Hij denkt zèèker dettie gaauw dwóód gaot…’
De microfoonman was Hen de Prooij (mijn moeder noemde hem altijd Henneke). Henneke leek sprekend op Zwarte Piet, die vroeger (samen met de Sint) bij ons aan huis kwam. Ik kon daar destijds maar niet over uit, en blééf er over aan de gang bij mijn moeder. ‘Hoe kán dat nou…?’
‘Hij ís het’, zei m’n moeder tenslotte maar. Einde illusie. (‘Dág Sinterklaasje’).
‘Daar gáát-ie dan!’, riep Henneke, terwijl hij het rad van avontuur een zwieper gaf: ‘ièèrst de taort…’ Met een ratelend geluid draaide het rad een paar keer in het rond. Eerst snel, maar toen steeds langzamer, totdat het buigzame ijzeren flapje nog maar nauwelijks voorbij de in het rad getimmerde spijkers kon komen. Uiteindelijk bleef het hangen.
‘Nummer 47!’ riep Hen. ‘Príjs!’, schreeuwde een geluksvogel midden uit de zaal.
‘En nóu dan den haon!’ Weer ratelde het apparaat. Híer was ik voor gekomen! D’n Háon!!
‘Hier hedde wa geld…’, had m’n vader eerder die vrijdagavond tegen mij gezegd. ‘…gaot is unnen haon haole op de knijnefok’, en hij duwde twee rijksdaalders in mijn hand. Dus ik die avond op de fiets naar Tavenu.
‘Nummer 59!’ Met spanning keek ik op mijn vier eerst gekochte lootjes en… zag het nummer er tússen staan: 59!!
‘Prijs!!’ riep ik dolblij. Maar niemand hoorde mij. ‘Hó èève jonges…’, riep tegelijkertijd Hen. Een van de drie geldtellers had hem op zijn schouder getikt en richting de zaal gewezen. Achterin de zaal hield een lotenverkoopster hoofdschuddend een vel lootjes en een tientje omhoog. Meteen daarna stopte ze het tientje ze in haar schortje en begon ze lootjes van het vel af te scheuren.
‘Lian is nòg nie los… Dan waachte we nog effe mee draaie…’
En even later: ‘zijde nou los, Lian…? Nou daor gaon we dan écht. Hòpeluk worret, vur degiène die dèh nummer net há, wjieer 59!’
Ik dacht: ‘wíe weet…, misschien weet hij er nog een gunstige draai aan te geven… ’ Vol verwachting keek ik dus op mijn lootjes… : ‘Nummer twee en zeùventig!’ Maar nummer 72 stond er niet tussen... ‘Híer!’, hoorde ik een zware mannenstem roepen.
Verder had ik die avond geen prijs. Ook het konijn dat even later verloot werd, won ik niet. Dat werd door de glunderende winnaar opgevangen, nadat het vanaf het podium op een (klein)diervriendelijke manier in zijn armen was gegooid.
Thuisgekomen vertelde ik in geuren en kleuren het hele verhaal. Ik had gewoon naar een van die mannen toe moeten lopen, zei mijn vader. Jan Dotterblom, of Goof Molleke (die ook achter de tafel zat) hadden me best nog een andere haan gegeven… Juist tegen zo’n ventje als ik, zouden ze niet zo gauw nee hebben gezegd.
Daarmee was de kwestie afgedaan. Even later zat hij met zichtbaar (en hoorbaar) genoegen naar ‘De Mounties’ te kijken. (‘De Monties’, noemde hij ze zelf).
Het jaar daarop had ik meer geluk. Op mijn eerste vier lootjes viel geen prijs. Dat vond ik eigenlijk ook niet zo erg, want er werd een levend konijn verloot. En konijnen durfde ik niet zo goed vast te houden. Verder voorzag ik wat transportproblemen, omdat ik met de fiets was.
Toen Hen het dier aan de gelukkige overhandigde, ontdekte ik pas echt de hand van de (keur)meester: de kunst was, om ’t konijn bij z’n nekvel te grijpen en dat vervolgens als handvat te gebruiken. Ik probeerde mij voor te stellen hoe dat dan op mijn (best lange) fietstocht naar de Buitendijk zou gaan. Zou ik geen kramp in mijn vingers krijgen? Zou hij zijn nek niet zo kunnen verdraaien, dat hij me tóch nog kon bijten…? En wat als hij wild zou gaan spartelen…?
‘En dan nou wièèr nun haon en unne taort…, ièèrst d’n haon...: nummero áácht!’ Ik keek op mijn lootjes… Het stond er echt tussen: 8! Snel zocht ik met mijn ogen Lian. Was die nu wél los…?? En, jawel hoor! ‘Losjes’ stond ze met een paar kerels te praten.
‘Zou het dan écht waar zijn…?!’, vroeg ik me af. Ik hoorde verder niemand roepen… ‘Prijs!’, riep ik daarom met schorre stem en schoorvoetend liep ik, tussen de andere dierenvrienden door, naar het podium. Intussen om mij heen kijkend of er nóg iemand naar voren liep. Maar dat was niet zo…
Hen stond al op bij rand van het podium en boog zich voorover om mijn lootje te controleren. ‘Ésteblief!’ zei hij even later, en overhandigde me een witte haan met een fletsrode kam. ‘Net es ikzélf doe…, bij z’n vleugels vatte’, zei hij nog zachtjes.
Ik keek zo onverschillig mogelijk, en pakte - net als Hen - de haan met mijn rechterhand bij zijn (boven zijn kop) tegen elkaar gedrukte vleugels. Vervolgens liep ik zo kalm mogelijk terug naar het midden van de zaal. Even was ik bang dat hij me in mijn hand zou pikken. ‘Zíjn nek is aanmerkelijk draaibaarder dan die van een konijn’, dacht ik nog. Maar die angst doofde snel, want de haan vertoonde maar weinig strijdlust. Af en toe draaide hij zijn kop wat; daar bleef het bij.
Eigenlijk was ik van plan om nog langer te blijven, maar het lootjes kopen ging vanaf nu nogal omslachtig. Ik had alleen nog mijn linkerhand tot m’n beschikking. Opeens schoot het door mij heen: als ik nóg een keer in de prijzen zou vallen, hoe zou ik dan in vredesnaam thuis moeten komen…?
Dus ging ik alweer vrij vroeg naar huis. Met het fietsen ging het eigenlijk prima. Ik had echt geen kind aan de haan. Eén keer moest ik onderweg stoppen; dat gebeurde ter hoogte van de winkel van ‘Jan Kaant’. Maar dat was alleen om, wegens dreigende kramp, ‘van hand te wisselen’.
Thuis werd ik dít keer als de gebraden haan ontvangen. ‘Goed gedáon...’, zei mijn vader, ‘… en nog geld òòver òòk!’ Hij haalde een kartonnen doos, prikte daar wat gaatjes in, en stopte het beest daar vervolgens in.
De volgende ochtend werd de haan door hem (achter het huis) met een bijl onthoofd, met kokend water afgegoten, geplukt en vervolgens geslacht. ‘Hij spartelt nie errug hard…’, zei m’n vader.
Bij Merrien den Bòf (die een paar huizen verderop woonde) was het er een tijdje daarvoor wel wat ánders toegegaan. Toen Merrien achter zijn huis een haan aan het slachten was, gaf dat beest zoveel tegenpartij, dat ‘hij hem niet kon houden’. Halverwege het ritueel vloog de haan de griend in. Zonder kop. Nooit meer gevonden, want het was hoog water.
Mijn moeder nam het culinaire deel voor haar rekening. Het was al een heel eind in de middag, toen ze verzuchtte dat de haan maar niet gaar werd.
Weer een paar uur later: ‘Nog stèèds nie…, Hoe óud zòh diejun haon wel nie gewist zijn…?! Hij is zòh taai es unne ríem!! Lat Henneke de Prooij díe zéllef mer opèète!’
Om een lang(dradig) verhaal kort te maken: de haan werd afgevoerd naar het varkenshok van de buren.
Veel positiever waren de ervaringen die mijn bróer met de konijnenfok had. Híj viel bij de tentoonstelling (samen met z’n parkiet) in de prijzen! Dat leverde hem een blinkende prijsbeker op. ‘Derde Prijs Grasparkieten!’ stond er met sierletters op gegraveerd.
Jarenlang stond die trofee op ons dressoir te blinken. (En soms bewaarde ik er mijn grondknikkers in, maar dat is een ander verhaal).
Tot slot nog dit…
Ter ontlasting van de helden van dit verhaal: De Partij voor de Dieren was toen nog niet opgericht. (En trouwens: ‘als je ‘r niet bíj bent geweest…’)
3. Dokter
‘Ga dan maar gauw zeggen dat ze níet doodgaat!’
Met deze boodschap werd mijn schoonzus door de dokter weer teruggestuurd. Ze had, op haar Solexje, al een hele zoektocht door Nieuwendijk achter de rug. Ergens aan de Kil zag ze tenslotte zijn lichtgrijze Kever staan. Ze rende de stoep af van de woning waarin hij op dat moment zijn visite aflegde, en riep hijgend: ‘dokter, kom gáuw…, ze zegt dat ze dóódgaat!’
‘Ze’ was mijn 40 jaar oude tante, die een hevige astma-aanval had. Mijn schoonzus had het gezien en aangehoord, toen ze bij haar (aan de Straatweg wonende) opoe aan het poetsen was. Ze was meteen op haar brommertje gesprongen en naar de dokterspraktijk gereden. Van daaruit werd ze richting de Kil gestuurd.
Toen ze weer op de terugtocht was, scheurde de dokter haar alweer voorbij. ‘Dát wel…’, zei ze later, ‘…hij kwám in ieder geval wél gelijk’. Maar dat: ‘zeg maar dat ze niet doodgaat’ vond ze toch wel ongepast. (Temeer omdat zijn voorspelling ook niet uitkwam).
Nóg eentje: ‘Wie denkt dat-ie doodgaat, mag eerst!’
Terwijl hij dat riep, stak de dokter zijn hoofd om de deur van de wachtkamer. Hij kwam zojuist terug van een spoedgeval. In de overvolle wachtkamer trok een niet nader te noemen Nieuwendijker nog grauwer weg, dan hij al was. Hij had kanker (en er was niks meer aan te doen).
Uit een ooghoek zag de dokter hem zitten. ‘Kom jíj maar!’, zei hij (om de situatie te redden) tegen een ventje van een jaar of acht. Die liep verbaasd achter hem aan (want hij was nog lang niet aan de beurt).
Dit sappige verhaal had onze buurvrouw, tijdens het wekelijkse ‘krulspelden inzetten’, aan mijn moeder verteld.
‘Ik geljèuf ut gelíjk!’, zei mijn moeder, toen ze dat aan ons doorvertelde. ‘Hij flapt ‘r alles zò mer úit!’
Dat hij er bij mijn moeder tamelijk genadig afkwam, had een reden. Ze vond hem ‘kundig’. Daarin werd ze later bevestigd. Jarenlang tobde ze met een ‘open been’. Eerst wist de dokter ook niet wat hij er aan moest doen. ‘Daar hebben we de vrouw met die rotte benen’, had hij een keer gezegd, toen ze de spreekkamer in kwam. ‘Dóettur mer is wa aon dan!’ had ze vinnig teruggezegd.
Dat had blijkbaar geholpen, want korte tijd later kreeg ze kleine bruine pilletjes. En die hielpen. ‘Die kosten een rijksdaalder per stuk’ vertelde hij haar. (Hoewel ze door het ziekenfonds werden vergoed, was mijn moeder er toch ‘haar éigen niet van’). ‘Maar wat maakt dat uit…, als ze maar helpen!’, zei hij. ‘Wél in beweging blijven…, dus wat vaker naar de kerk fietsen’, had hij haar nog geadviseerd.
‘Hoezo naar de kérk?’, vroeg ik toen mijn moeder dat navertelde. ‘O, daor schimpt-ie altijd op…’, zei mijn moeder, …hij dóet zelluf nérges aon’. Toen ik haar vragend bleef aankijken: ‘hij gewlêuft nie’. Ik was stomverbaasd. ‘Hoe kán dat dan…?’ ‘Die míese bestaon ôók…’, zei ze. (Ik kon het niet geloven).
‘Als een patiënt beter wordt, heeft God het gedaan…’, had hij een keer tegen mijn moeder gezegd, ‘…maar als-ie doodgaat, dan heeft Koukramp ‘t gedaan’.
Ze vertelde dat we vroeger jarenlang wél gereformeerde dokters hadden. (De laatste daarvan kende ik nog vaag, van toen ik heel klein was: een lange, statige man, dat wist ik nog). Die had volgens mijn moeder vroeger ‘de hele Nieuwendijk’ als patiënt. Koukramp kwam opeens ‘uit het niets’ in Nieuwendijk terecht. (Ze noemden het volgens haar een wílde vestiging). In het begin had hij nauwelijks een praktijk. De paar patiënten die hij toen had, werden in de watten gelegd. Als er bij een van hen een baby werd geboren, ging zijn vrouw er op kraamvisite (en bracht dan ook nog een slab mee).
Af en toe kwam de dokter bij ons aan huis. Wij hadden een ‘echt (olieverf)schilderij’ aan de muur hangen. Toen hij het de eerste keer zag, liep-ie er meteen naar toe en sprak er - tot (zichtbaar) genoegen van mijn moeder - zijn waardering over uit. Wat verderop hing een (achter glas) ingelijste ‘oorkonde’: ‘Ter herinnering aan Uw 25-jarig huwelijksjubileum!’
‘Gooi dáár maar een knikker door!’
‘Waor bemóeit-ie z’n èège mee?!’, zei m’n moeder, toen hij vertrokken was. (Maar een tijdje later was het ding opeens weg).
Mijn moeder vertelde ook altijd wat haar nicht met de dokter had beleefd. Die was een bepaalde periode wat zwaarmoedig en vertelde haar problemen aan de dokter. Die was, tijdens haar verhaal, onder een hoogtezon gaan liggen.
‘Hjiéélemaol náokend!’
Toen ze daar vreemd van opkeek, zei hij: ‘Dat ben je toch wel gewend…, van je man?’ ‘ Des tóch wa áánders, dokter!’, had ze geantwoord.
Over ‘bloot zijn’ deden ze bij ons nooit moeilijk. (Mee goeie waor hoefde nie behéms te zijn’, zei mijn vader altijd). Wel deden ze (vreemd genoeg) nogal besmuikt over ‘in verwachting zijn’. Ik was (een nakomertje van) acht, toen mijn schoonzus voor de eerste keer zwanger werd. Op een gegeven moment viel het mij op dat ze een dikke buik kreeg. ‘Ze krijgt ’n baby’tje’, zei m’n moeder. Maar daar mocht ik tegen niemand iets van zeggen.
Op hoofdlijnen wist ik in die tijd al wel wat seks was. Maar ‘het fíjne’ (!) wist ik er toch nog niet van. Het belangrijkste was mij al wel ter ore gekomen: waar de kinderen vandaan komen. Dat had mijn wat oudere vriendje me al (in het volste vertrouwen) uitgelegd. (‘Uit tiete’).
‘Waarom zijn er meer mensen dan apen’? Vroeg mijn jongste broer rond die tijd een keer, waar het hele gezin bij was.
‘Omdat het in een bed makkelijker gaat, dan in een boom!’ Iedereen lachen… Ik ook. ‘Maar híj snápt ‘m niet’, aldus m’n broer. ‘Wél!’, zei m’n schoonzus.
Mijn broer: ‘wát gaat ‘r dan makkelijker in een boom…?’
Ik dacht: kinderen krijgen, maar dat is (gezien de mij opgelegde zwijgplicht) waarschijnlijk een te vies antwoord…, dus ik zeg maar: ‘vrijen!’
‘Zié je nou wel!’, zei mijn schoonzus.
Diezelfde schoonzus vertelde een tijdje later tegen mijn oudste broer (haar man): ‘de dokter wil dat ik aan de pil ga. Condooms zijn niks…, volgens hem. En toen zat hij natuurlijk ook weer lelijk te doen over de kerk. Maar wat er dát nou mee te maken had….?’
Mijn broer: ‘zei hij soms ‘voor ’t zingen de kérk uit…?’ Zij: ‘já! … Hoe weet jíj dat nou?!’
Achteraf vond ze dit zelf zo lollig, dat ze het bij ons in huis open en bloot zat te vertellen. Zodoende zorgde de dokter er indirect voor, dat seks bij ons thuis voortaan op de (openbare) agenda kwam te staan. (En niet lang daarna werd ook over ‘in verwachting zijn’ gepraat alsof het de normaalste zaak van de wereld was).
‘Hij kan er niet zo goed tegen’, had mijn nicht een paar jaar later tegen de dokter gezegd, toen hij bloed ging afnemen van haar zoontje. Hij deed of hij niets gehoord had en hield na afloop het volle buisje demonstratief voor het ventje z’n gezicht. ‘Kijk eens, Janno!’
Mijn nicht ging zo snel mogelijk naar huis. Achterop de fiets zakte haar zoontje weg. Ze moest hem met één hand vasthouden, anders was hij van de lastdrager gevallen. ‘Mer Kauwkraamp há d’r temiste gin lol van’, zei ze later.
Zelf mocht ik ook een soortgelijke (shock)therapie ondergaan. Kort na het overlijden van mijn moeder was ik bang dat ik (zoals mijn vader het noemde) ‘de gevreesde ziekte’ had. Ik ben daarvoor verschillende keren op het spreekuur geweest.
Eerst omdat ik toen verging van de maagpijn. Ik was nog maar net aan mijn verhaal begonnen: ‘zuip je…?’ Ik: ‘nou, ik pak soms wel een borreltje, ja…’ Hij: ‘dús je zúipt… Je zuipt, of je zuipt níet - je bent in verwachting, of je bent níet in verwachting. Dus jíj zuipt! Maar ga verder…’
Korte tijd later had ik nog een andere klacht. ‘Bóven de vijftig is het kanker…’, zei hij, ‘…ónder de vijftig zijn het aambeien’.
Even was ik gerustgesteld, maar dat ging snel weer over. Dus ik weer naar hem toe. ‘Ik verwijs je níet door naar het ziekenhuis. Dan sta je voor dat grote gebouw en denk je: de dokter vertrouwt het dus óók niet…, anders had-ie me hier niet naartoe gestuurd’.
Vervolgens vertelde hij me over ‘een kerel die hier al járen komt… Die kreeg ooit een zwarte teen. Dat was niet goed, maar daar is hij aan geholpen. Nu (jaren later) komt hij op gezette tijden nog steeds met een flutsmoesje bij me. ‘Laat maar weer zien!’, zeg ik dan altijd. Dan trekt-ie z’n sok uit en dan zeg ik: ‘goed, trek maar weer aan’. Hij heeft namelijk in z’n kop gezet dat hij – beginnend bij zijn teen – aan het afsterven is. Daarom laat-ie mij nu nog steeds checken of het zwart van zijn teen soms omhoog kruipt’.
Ook noemde hij een vrouw die al jaren bij hem kwam, omdat ze ‘het zou hebben’. ‘Je loopt hier nu al jaren mee rond…, had hij tegen haar gezegd, ‘…als het waar was, zou je allang dood zijn geweest!’ Ze antwoordde: ‘Ja…, tóen had ik het nog níet, dokter. Maar nú wél!’ Hij keek me indringend aan: ‘Wat móet ik daar nou mee…?
Een paar weken kon ik op dit peppraatje teren. Daarna toch maar weer de stoute schoenen aangetrokken. ‘Naar welk ziekenhuis wíl je?’, vroeg hij toen opeens. Ik schrok. ‘Tsja…, píjn heb ik natuurlijk níet…’ Dat maakte volgens hem niets uit. (‘Je kunt in je darmen een gezwel hebben zo groot als een voetbal en dan voel je nóg niks…’)
‘Laat ze er maar even naar kijken. Dat doen ze dan met een soort langwerpige telescoop. Dat ding steken ze dan diep in je kont…, en dan maar zoeken waar ’t zit’. Terwijl hij dat vertelde, deed hij of hij met één oog door zo’n apparaat keek. Hij hield daarbij zijn twee vuisten (achter elkaar) voor dat oog en maakte daarmee ferme (zoek)bewegingen.
‘Ik kijk het tóch nog maar even aan…’, zei ik.
Dat ‘aankijken’ gaat binnen afzienbare tijd zijn tiende lustrum in. (Als ik ’t mag beleven).
4. Kerk
‘De Here Jezus komt er aan!’
Ik rende het portaaltje van ons huis in. ‘Wít verschrokke’, zei mijn moeder altijd, als ze het verhaal weer eens vertelde. ‘Echt waar…? Dan doe ik gaauw munne schort uit’. Lachend liep ze met me mee naar buiten. ‘Waar issie dan…?’
‘Dáár!’ Ik wees in de richting van ‘Dun Draai’. Een plek die wat verderop lag en waar de Buitendijk een scherpe bocht maakt. ‘Ik zie ‘m nie…’, zei mijn moeder. ‘Even wachten…, dan komt-ie weer!’
En inderdaad verscheen er even later een lange, in het koolzwart gestoken man. Met een lange jas aan en een hoge hoed op. Na een paar tellen verdween hij weer uit beeld, maar even later was hij op de dijk terug. Langzaam kwam hij onze kant op. Mijn moeder moest hard lachen. Het was Henk Kroon. (‘Die brengt kartjes rond…, van miese die dwôôd zijn’).
Loos alarm dus. (Volgende keer beter).
‘Mag ik ook in jouw kerk komen?’, vroeg ik in die tijd aan dominee d.R. ‘Dat is toch zéldzaam, hè…?!’, zei hij tegen mijn moeder. (In mijn puberteit bleef ze me dit (tot vervelens toe) onder de neus wrijven).
Eindelijk mocht ik mee naar de (gereformeerde) kerk. Mijn neefje zou worden gedoopt. Vooral de entree van dominee v.N. maakte indruk. Voor hem uit liep een man in een zwart pak. Daarachter kwam de dominee, eveneens in het zwart. Hij liep wat voorovergebogen (hoofd schuin), met in zijn linkerhand - strak tegen zijn wang gedrukt - een kerkboek. Toen ze bij de preekstoel waren, gaf hij de andere man een hand.
Dat die handdruk niet ‘zomaar, zomaar iets’ was, leerde ik jaren later op de kattekezaasie. Van de (Almkerkse) ds W. Die had ons uitgelegd dat de handgever de dominee daarmee zijn fiat gaf. Voor hoe keurig hij de afgelopen week weer geleefd had. Na de dienst gebeurde hetzelfde. Nu om aan te geven dat er ook op de zojuist gehouden preek (dogmatisch gesproken) geen natte vinger te leggen was.
Van de preek snapte ik niks. Wel viel het mij op dat ds. v.N. ‘met grote uithalen’ sprak. Vooral tijdens het bidden. In het gebed na afloop van de doopceremonie: ‘Er zíjn er onder ons…, van wie U zo’n líef…, kléin… kíendje… tót U hebt genomen…!’
(‘Hij hettur zelluf ièèntje dwôod…’, zei mijn moeder later).
Maar ‘onze’ (wijk)dominee was ds. d.R. Voor ik daar op door ga: even nog iets over de afkorting ‘ds’. Die zag ik (toen ik al wat kon lezen) voor het eerst op in de liturgie, die bij bijzondere diensten werd uitgedeeld. Die ‘s’ (die helemaal niet in het woord ‘dominee’ voor komt) snapte ik niet. (Mijn moeder trouwens ook niet).
Jaren later ontdekte ik dat de ouderling die toen vanaf de kansel ‘de Mededelingen’ voorlas, ook tegen dit taalkundig probleem was aangelopen. Hij had er een praktische oplossing voor gevonden. (‘Deze dienst wordt voorgegaan door domenies …’)
Maar terug naar ds. d.R. Die kwam, samen met een ouderling, jaarlijks bij ons op huisbezoek. Vlak voor ze binnen stapten, haalde mijn oudste broer een keer (het licht erotisch mannenblad) ‘De Lach’ uit de krantenbak en legde het op tafel. ‘Hebben ze wat te lezen…’, zei hij tegen mijn vader.
‘Bende nou hjèèlemáol bedónderd!’ Meteen griste mijn vader het blad weer weg. Hij kocht ‘De Lach’ weleens op een treinstation, als hij vrijdags van zijn werk kwam. (Was voor mijn moeder geen hot issue - ‘Essie dèh nou grèèhg doet…’).
Tijdens een van de huisbezoeken zei ds. d.R.: ‘toch fijn als je kinderen een hogere graad behalen dan die je zelf hebt’. Mijn jongste broer (toen ze weer weg waren): ‘Dan hoef ik dus geen verkering te zoeken met z’n dochter… Want de enige graad die ik heb, is mijn ruggengraat’.
Waar mijn vader flink mee in z’n maag zat, was de Grote Verbouwing van de kerk. Alle registers werden opengetrokken. (Alleen het orgel bleef staan). Ook ging de complete torenspits er af.
Daarvoor in de plaats kwam een op z’n kop hangende vis. Ik snapte die vis niet. ‘Vísse hebbe òòk mee de kerk te maoke’, legde mijn moeder uit. (Meer kreeg ik niet boven water). M’n vader tobde vooral over de kosten. (Want hoe moesten onze kinderen en kíndskinderen dat allemaal gaan opbrengen?) Maar dat had-ie altijd al. (Volgens m’n moeder).
Tijdens de verbouwing kerkten we in Tavenu. ’s Morgens waren er twee diensten. (Anders konden we er niet in). Wij zaten (net als in de kerk) vrij vooraan. De notoire gaanderijzitters hadden nu (bij gebrek aan beter) het podium maar opgezocht. Die zaten nu dus opeens goed in het zicht.
Zodoende viel mijn oog op een meisje met een grote moedervlek boven haar linkerknie. (De rest is geschiedenis).
Jaren na de modernisering van het gebouw, kwam ook de leer in de steigers te staan. Dat begon met de komst van ds. H. Die had les gehad van de omstreden prof. K. (zaliger?)
Ik zie ds. H. nog staan, in zijn trendy toga. Anderen zagen hem niet zitten. Met al z’n nieuwerwetse fratsen: Met z’n állen ‘t Onze Vader hardóp... En de Geloofsbelijdenis gezóngen.... (Kom óp zeg!)
Maar gelukkig kreeg hij wel nuttige feedback. Zo had één broeder hem de (praktische) tip gegeven nu eens ‘n keer ‘unne mwóóie prèèk’ te houden.
Ook bij de ‘gaanderijers’ (die nu weer uit het zicht zaten) viel hij niet zo goed. Er ontstond zelfs een licht gaanderijoproer.
Op de gaanderij zat (zo mijn moeder het noemde) ‘vèul jonk volk’. Niet echt een stilteruimte dus. Ds. H. ergerde zich daar enorm aan. Dat liet hij blijken ook. Eerst door ‘pijnlijke (preek)stiltes’ te laten vallen. (Die niks hielpen). Later door een publieke uitnodiging aan de herriemakers om na afloop van de dienst te blijven zitten, om met hem in discussie te gaan. Wat te verwachten was, gebeurde. De doelgroep peerde hem. Alleen de trouwe luisteraars bleven zitten. Niet zonder gemor. (‘Ik moes, es unne klèène jonge, náoblijve!’)
Nieuwlichter H. ging weg. Sierprater v.d.M. bleef. (‘Bgróederrs en zúgsterrs!’) Soms spelen zijn onnavolgbare retorische hoogstandjes nog door m’n hoofd. Zo kunstig, dat je de inhoud eigenlijk helemaal niet miste.
Onvergetelijk waren vooral zijn repeterende slotfrases. Als je bang begon te worden dat de preek alweer bijna was afgelopen, wist hij er toch altijd weer een nieuwe, fraaie volzin aan te breien. En wéér eentje…, en nóg een, en… (zovoort).
Wie denkt dat door het vertrek van ds. H. ‘de nieuwe leer hier voortaan in de schuur bleef staan’, heeft het fout. Dat kwam door (de eigentijdse) broeder v.E., die bij ons mocht preken. Maar plotsklaps werd hij afgezegd. Een oplettende ambtsdrager had ontdekt dat zijn preekconsent over de datum was. En (of de duvel ermee speelde) precies op dát moment bereikte ons óók nog een nieuwsfeit over z’n seksuele geaardheid.
Bij een aantal lichtgelovigen wekte dat natuurlijk meteen weer argwaan op. Maar gelukkig wist v.d.M. de schare tot kalmte te manen. Door uit te leggen dat toeval (toch) wél bestond.
Er werden in die tijd voor het eerst ook vrouwen tot ambtsdrager benoemd. Opeens kon dat. (Als de nood aan de man komt…)
Onze buurvrouw was door deze ontwikkeling zeer verontrust geraakt. Ze trok de stoute schoenen aan en belde ds. v.d.M. ‘Mer domenie… D’r staot toch in dun Bijbel dèh de vrouw môht zwíjge in de gemjièènte?!’
V.d.M.: ‘Dóet u dat dan ook mevrouw!’
In de hervormde kerk kwamen we nooit. Volgens mijn moeder waren de hervormden zwaarder dan wij. En zongen ze geen gezangen.
Mijn moeder wel. Haar ‘all time favourite-gezang’ was: ‘Vaste rots van mijn behoud’. (Door haar kortweg ‘Vaste rots’ genoemd). Maar niet te versmaden was ook het lied: ‘Zouden wij ook eenmaal komen’ - ‘Aan de zilvren (2x) stromen’.
Zelf ben ik al heel veel jaren ‘van de kerk losgezongen’. Natuurlijk heb ik naar oorzaken gezocht. Algauw kwam ik daarbij op de (bepaald níet heilige) ‘tijdgeest’.
Maar misschien is dat te makkelijk. En moet ik vooral over mijzelve wenen. (‘Ich armer Mensch, ich Sündenknecht’).
Op de Nieuwendijkse verjaardagen ging het vaak over de kerk. (Tenminste, op die waar ík kwam). Bij een daarvan werd ook ‘de Palestijnse kwestie’ behandeld. ‘De Palestijne zijn féiteluk de ouw Fílestijne uit dun Bijbel’, betoogde toen een van de aanwezigen, ‘… en die môhtte volges òònze Lieven Hjièèr verdéllegd worde!’
‘Volgens onze líeve Heer…?’, vroeg ik fijntjes. Hij schoot in de lach: ‘gíj môt oe bákkes houwe, Nijske!’
Wijze woorden! Ga ik nu dus ook maar gauw doen… (Voor ik teveel ga oprakelen).
Want niet voor niets zei een Groot Denker ooit: ‘wie plast tegen de kerk, gaat gevaarlijk te werk’.
5. Muziek
‘Ik môt mèrres nun bril mee hóute glaoze kwòòpe…, die hòhfde temíste nie schwòòn te maoke!’
De ‘tweede basblazer’ keek guitig om zich heen, om te zien hoe zijn grap viel. Niemand lachte. (Behalve ik).
‘Zijn we nu allemaal zo ver…?’, vroeg de dirigent lichtelijk geïrriteerd, terwijl hij zijn stokje voor de tweede keer in de aanslag hield. De basblazer schokte nog wat van de napret. Hij zette zijn bril weer op, deed zijn zakdoek in zijn broekzak en bracht vervolgens het instrument aan z’n mond. ‘Eén… twéé!’, riep de dirigent. De wekelijkse repetitieavond van Crescendo was weer begonnen.
De week daarvoor had ik (als ‘tweede pistonblazer’) m’n eerste ‘rippetiesie’ bijgewoond. Toen hadden we ook al een valse start gehad. Dezelfde musicus kon op dat moment zijn muziekstuk niet vinden. Terwijl de dirigent zijn handen al in de lucht had, zat hij nog driftig in zijn muziektas te zoeken. ‘Begín mer vaast…, ik haol oe wel ín!’, riep hij toen grinnikend onder het zoeken. (Weer alleen door mij geliked).
In de vele repetities die daarna nog volgden (waarbij beide grappen elkaar regelmatig afwisselden) lukte het ook mij om m’n lachspieren beter in bedwang houden.
Als beginnend toonkunstenaar moest ik nog veel leren. Maar gelukkig had ik het grote voordeel dat ik uit een muzikaal nest kwam. Mijn vader hield van krontjong. En van hammondorgel. Favoriete toetsenist: Cor Steyn. (Die van ‘Twee Motten’). M’n moeder ging meer voor het reli-repertoire. Zij was fan van Gert & Hermien. (Ook al voor ze bekeerd waren). We hadden thuis zelfs een (Philips) platenspeler. (Type: ‘brievenbus’. Met een gleuf aan de voorkant, waar je singletjes in kon schuiven). Door mijn moeder werd daarop vooral het lied ‘Het Ruw Houten Kruis’ (van Piet Sybrandy) grijsgedraaid. ‘Op die heuvel daarginds, stond een ruw houten kruis’. Helaas bleef dat plaatje (ergens halverwege) altijd hangen: ‘ruw houten…, houten…, houten… (flinke pets van m’n moeder op dat ding) kruis’.
Mijn zwager had me thuis de noten geleerd. (En met veel geduld voorgedaan hoe die geblazen moesten worden). Hij zou later opklimmen tot eerste basblazer van Crescendo. Mijn oudste broer was ook lid en blies bariton.
M’n jongste broer had aan de drumband gezeten. Híj hoefde geen noten te leren. In plaats daarvan had-ie in groepsverband (van de tambour-maître zelf) auditief percussieonderricht gehad: ‘Jatta tóm…, jatta tóm…, jatta tóm, tom, tom!’ (In een jolige bui imiteerde hij de maître nog weleens).
Al vrij snel mocht ik ‘mee gaan marsen’. (Bij de lampionnenoptocht). Maar ik had nog geen uniform. Dus moest ik pakken gaan passen, bij de vrouw van een vooraanstaand lid. Die beheerde bij haar thuis de (te recyclen) uniformen. ‘Wél ‘n schone onderbroek aantrekken…’, had m’n zus nog gezegd, ‘…want daar kíjkt ze naar…, dat weet ik wel zéker!’
Zo gezegd, zo gedaan. (Douchen hoefde niet, want dat deden we elke vrijdag al). Op de afgesproken tijd werd ik binnen gelaten en mocht ik mee naar boven. Daar hingen al wat (groene) uniformen klaar. ’Kijken of er wat tussen zit…’, zei de gastvrouw, ‘…maar dat zal wel niet meevallen, als ik jou zo bekijk’. Die prognose klopte. Voor een jonkie als ik waren alle pakken veel te wijd. En eigenlijk ook aan de (te) lange kant. ‘Deze komt – denk ik – nog het beste bij…’, zei ze tenslotte, nadat ik er verschillende had aangepast. Het viel mij op dat m’n ‘nieuwe’ aanwinst een zoetweeïg luchtje uitwasemde. (Toen ik mijn eerste straatoptreden achter de (klamme) rug had, begreep ik waar dat vandaan kwam). ‘Doe er thuis maar een riem om…’ zei ze nog. ‘En pétten heb ik écht niet kleiner dan deze… Vouw er thuis maar een krant in’.
Thuisgekomen moest ik mijn ‘nieuwe’ outfit natuurlijk meteen showen. Zelf was ik maar matig enthousiast. Mijn moeder was aanmerkelijk positiever. (‘Stáot oe toch zòh kéurig…’) Uit de krantenbak diepte ze een (al gelezen) exemplaar van ‘De Rotterdammer’ op. Die rolde ze op en drapeerde ‘m vervolgens rondom de binnenkant van de pet. ‘Nie máuwe…, doar merkte níks van!’ Dat was maar gedeeltelijk waar. Als ik m’n kop draaide, ging de krant wél, maar de pet níet mee. Dus de pet bleef eigenlijk altijd recht vooruit staan. (Vooral als ik schielijk omkeek).
Een paar dagen later werd die lampionnenoptocht gehouden. Omdat het natuurlijk al donker was, kreeg ik een lampje op m’n pet. De batterij mocht je niet zien. (Die moest onder de pet worden gehouden). Ik werd ergens voorin opgesteld, vlak achter de drumband. Majorettes waren er toen helaas nog niet. Een paar jaar later wel. (Dat verbeterde het uitzicht met sprongen!) En weer ‘n paar jaar later kwamen er zelfs - zoals de voorzitter ze altijd teder noemde - ‘míni-réttekes’.
Maar terug naar de lampionnenoptocht. Zodra we Tavenu verlieten, werd de eerste mars al ingezet. Dat was de (militaire) mars ‘Overste Barendse’. Gelukkig kende ik al hele stukken uit mijn hoofd, want de mobiele belichting liet te wensen over. Onder het lopend-blazen ‘danste’ het lichtbundeltje steeds boven (en onder) het (op een kartonnetje geplakte) muziekblad.
Daarna stond ‘Our Director’ (door ons uitgesproken als: ‘Oer Dierèktùr’) op het programma en vervolgens de ‘Jonkheer Meester de Casembroot’-mars. Maar toen kon ik er al geen geluid meer uit krijgen. M’n ammezuur was op. (Is Crescendo-jargon. Vrij vertaald: mijn - ongetrainde - lipspieren lieten het afweten). Moe maar onvoldaan kwam ik ongeveer anderhalf uur later weer bij de thuisbasis Tavenu aangemarcheerd.
De volgende lampionnenoptocht zou pas weer over twee jaar zijn. Crescendo (‘De Sluis’) en ONS (‘De Kil’) wisselden elkaar in die tijd namelijk af. Dat gebeurde ook bij Kerstdiensten en Sinterklaasintochten. Dat was wel ánders geweest... Ik weet nog dat ‘De Sluis’ en ‘De Kil’ elkaar (aan het begin van Het Eind) tegenkwamen. Allebei met een Sinterklaas in hun kielzog. Ik was toen al voorgelicht. Maar de kleintjes keken hun ouders verbijsterd aan. Die zag je paniekerig naar hun (ant)woorden zoeken. (Achteraf speelden de twee korpsleidingen elkáár natuurlijk de zwarte piet toe).
Ik weet niet waar het gedoe tussen de twee ‘muzieken’ nu precies vandaan kwam. Ooit was er één Nieuwendijkse muziekvereniging: Crescendo. (‘Geleidelijk sterker wordend’). Kort na de oorlog dekte die naam de lading opeens niet meer. (Het korps viel uiteen.) Even later was daar ook: ONS (‘Overwinning Na Strijd’). Wélke strijd? Volgens mijn moeder: dun oorlog. (Volgens andere bronnen: de herrie binnen Crescendo).
Misschien speelden sociaalgeografische factoren wel een rol. Van mijn oudste broer begreep ik dat er in Nieuwendijk in de jaren 50 nog sprake was van (een zekere vorm van) tribalisme. Onder de jeugd van De Sluis, De Kil, Het Eind en De Buitendijk hadden zich toen bijvoorbeeld ‘gebiedsgebonden groepjes’ gevormd (die op weilanden voetbalden en zo). Meestal ging dat goed. Maar áls er een stammenstrijd ontstond, was het volgens hem áltijd: ‘De Kil tegen de rest’.
Wat waren nou precies de verschillen tussen Crescendo en ONS? ONS is een fanfare. Crescendo was een harmonie. Een harmonie heeft ook houtblazers. Dat viel bij ons vies tegen. Wij hadden alleen een paar klarinetten en een (onklaar gemaakte) blokfluit. Die was van Simmeke. Hij had het syndroom van Down. Maar dat had ik niet door. Mijn al wat oudere buurmeisje trouwens ook niet. (Zij was ook aan de muziek). Tijdens een openlucht muziekfestival in Gorkum kwam er uit een ander korps opeens een vrouw (met dezelfde aandoening) op ons afgerend. Ze had Simmeke gezien. Breed lachend vielen ze elkaar in de armen. Buurmeisje: ‘dat is z’n zuster…, kijk maar: ze lijken sprékend op elkaar!’
Een opvallender verschil tussen de korpsen zat ‘m in het type ‘grote bas’ dat ze hadden aangeschaft. ONS heeft sousafoons (bekers richting publiek). Crescendo had bastuba’s (bekers omhoog). De aankoop daarvan was niet zonder slag of stoot gegaan. Uiteindelijk mochten de basblazers zelf beslissen: bastuba’s dus. De toenmalige voorzitter was het daar niet mee eens (en blies de aftocht).
Tijdens de repetitie bliezen we, behalve marsen, ook regelmatig een ‘zwaor nummer’ (waar me mee op concours gingen). Maar ook altijd een psalm. (De dirigent: ‘we eindigen met psalm 150’. Guitige basblazer: ‘welluk vérs…?’) Toen we de eerste keer op concours waren, viel het mij op dat die ‘zware stukken’ opeens heel anders werden genoemd: ‘Voor u speelt nu de Koninklijk Erkende Christelijke Muziekvereniging ‘Crescendo’ uit Nieuwendijk. Met als eerste nummer: ‘Sous les tilleuls’. Dat sprak-ie uit als: ‘Soe lê tiejéu’. (Huh…? Wij zeiden altijd: ‘Saus les tilleurs’).
De dirigent werd ‘dun directeur’ genoemd. (Maar dat klinkt aanmerkelijk hiërarchischer dan het was). Ik heb in die tijd twee directeuren meegemaakt. Eerst een wat oudere man uit Almkerk. Die kende zijn plaats. Hij vroeg altijd eerst keurig aan een senior korpslid of hij met een muziekstuk mocht beginnen. (‘Kán-ie…? Alléé!!’) Later kregen we een nog vrij jonge dirigent uit Gorkum. Die dacht blijkbaar dat híj de leiding had. Maar zo waren we bij Crescendo niet getrouwd. (Eerste trombonist: ‘Wháh…? Dèh stukske nòg vlugger speûle…?! Kèkt dan wattur stáot mán!!’)
Door deze dirigent werd ik bevorderd. Als tweede pistonist speelde ik (wat ze noemden) ‘de óndermêllodie’. Ik mocht nu ‘de mêllodíe’ gaan blazen. Maar daarvoor moest ik wel van instrument wisselen (kreeg nu een bugel) en helemaal aan de andere kant van het korps gaan zitten. Zodoende zat ik bijna (en soms zelfs pal) naast onze ‘concertmeester’ (Dirkske D.) Die was al in de zeventig, maar blies nog steeds (met verve!) solobugel. Wel had hij wat last van winderigheid. (Vooral bij hoge noten). Hij had een eigen stage act ontwikkeld. Tijdens het blazen ‘wipte’ hij namelijk ritmisch mee. ‘Niet meer zo heftig als eerst…’, zei m’n broer. Dat kwam omdat-ie tijdens een (publieks)uitvoering een keer z’n hand had overspeeld. Toen wipte hij van het podium af. (‘Met stoel en al…, zó het publiek in’).
Ik stond nu op het hoogtepunt van m’n roem. Tijd om te stoppen dus. (Vond ikzelf). Daar kwam bij, dat ik (inmiddels puber geworden) een pesthekel aan het marsen had gekregen. Op hoogtijdagen (zoals Koninginnedag en 5 mei) kon je altijd aan de bak. Daar liep ik dan in mijn nieuw, aangemeten (dát wel!) muziekpak. Uit een ooghoek zag ik in het voorbijgaan mijn mede-pubers langs de kant staan. Cool gniffelend. ‘Die zijn gewôôn jelóers…’, zei m’n moeder. (Maar daar had ik grote twijfels bij).
Evenmin was ik dol op de ‘serenades’ die er (’s avonds!) voor het huis van een gedecoreerde dorpsgenoot, een jubilerend echtpaar, enz., werden gebracht. Toen ik er nog niet zo lang aan was, vond ik het wél leuk. Bijvoorbeeld toen m’n vader werd gedecoreerd. Hij was 40 jaar bij de (zelfde) baas. Daarmee had hij Hare Majesteit behaagd. Daarom was de burgemeester die dag bij ons aan huis geweest, om hem Koninklijk te Onderscheiden met een Eremedaille (van zuiver brons). Meteen nadat we ze die avond voor ons huis hoorden, sprong ik enthousiast tussen de andere korpsleden om m’n partijtje mee te blazen. (‘In burger’, want ik had natuurlijk geen tijd meer om m’n uniform aan te doen).
Meestal kwamen bij een serenade de feestvarkens (omringd door hun dierbaren) blij verrast naar buiten. Eén keer stonden we voor een compleet donker huis. ‘Ze zíjn ‘r nie!’, klonk het toen uit onze voorste gelederen. Hierdoor ontstond er tweespalt in onze harmonie. Binnen luttele minuten waren er twee kampen: de preciezen (‘Bláoze!! Un sirrenàode is ’n sirrennàode!’) en de rekkelijken (‘Vur ’n lèèg huis zèèker…? Kzij nie àchteluk!’). Zij wonnen het pleit. (Dus we marcheerden weer af).
Altijd (en eeuwig) stond bij die serenades de Nationale Feestmarsch ‘Holland Jubelt’ op het programma. Een compilatie van flarden uit o.a. ‘oranje boven’, ‘houd-er-de-moed-maar-in’, ‘laat-nu-de-klok-maar-luiden’ en ‘lang-zal-ze-leven’, met als afsluiter: ‘en-datte-we-toffe-jongens-zijn’. Zo ‘tof’ vond ik het eerlijk gezegd allemaal niet (meer).
Kortom: ik ging er af. Bij Crescendo vonden ze het jammer, maar namen ze het sportief op. (Ze konden echt wel verder zonder mij). Thuis was het (wel) een harde Crexit. Nadat ik er al maanden over had lopen jengelen (‘geen zin meer’), kwam vlak voor een ‘5-mei optreden’ (op een podium tegenover Warenhuis Struik) de doorbraak. ‘Ik ga niet!’, zei ik tegen mijn moeder (die m’n uniform al had klaar gehangen). ‘Mer ze rèkene op oe…! Goat ‘r dán in vrèèdesnaom mer aaf!’ (Yes!! Gezégd was gezegd!) Die avond stond dus ook ík tussen mijn leeftijdsgenoten heel cool te zijn. (In een blitse terlenka broek en een ‘sportief maar toch gekleed’ jack). En… (u raadt het al) mijn toekomstige vrouw (Aagje) was ook van de partij!
Thuis zouden ze nog lang met enige bitterheid op m’n besluit terugkijken. Vooral m’n vader. Altijd als Marty weer eens (met z’n Gouden Trompet) op t.v. was, keek hij me verwijtend aan. Ik wist dan al wat er kwam: ‘Doar haade gíj kanne stoan!’
Zóu het…? Ik ben bang van niet. Jaren later (toen mijn ouders al overleden waren) ben ik nog een tijdje lid van Crescendo geweest. Ondanks al mijn inspanningen, lukte het me alleen nog maar om een zeer matige tweede piston neer te zetten. Mijn oudste broer was toen ook weer even lid geworden. Hij werd nu tweede basblazer. Ook hij kreeg zijn oude vorm niet meer terug. Dat lag niet aan m’n zwager (die hem thuis les gaf). ‘Het gaat goed!’, zei hij na afloop van de eerste les bemoedigend. ‘Geluid komt vanzelf wel…’
So true! Want (zoals een onbekend musicus ooit al zei): ‘Geluid is een van de meest overschatte eigenschappen van muziek’.
6. Grote school
‘Jij lijkt me zo’n jongen die al héél gauw wil gaan lezen!’
Vriendelijk lachend trok het Hoofd der School aan m’n linker oorlelletje. Mijn (door m’n moeder voor deze missie meegevraagd) buurmeisje en ik waren door hem in een kleine opslagruimte binnengelaten. Die had hij open gekregen door (na vrij lang zoeken) uit een enorme sleutelbos de goeie te vinden.
Hij drukte me een geel boekje in m’n hand, waarop een (kokos)palmboom stond, met daaronder twee bruine jongetjes. Eentje had een forse ring in zijn oorlel. Hij zat tegen de boomstam en las de ander uit een boek voor. Die lag (op zijn buik, met z’n hand onder zijn kin) aandachtig te luisteren. Mijn buurmeisje keek over mijn schouder mee. ‘En Hij ziet ieder kind’ las ze hardop.
Aarzelend nam ik het boekje in ontvangst. (En keek m’n vrouwelijke protegé beteuterd aan). ‘Tegen míj zei hij dat-ie liever de kleurplaat had’, zei ze. Dat klopte. Die had ik bij haar thuis gezien. Daar was ik gewoon wég van: ‘n schitterende zendingsplaat waar heel veel op stond en die zo groot was, dat je hem moest oprollen. Wekenlang had ik er mijn zendingsplaatjes voor opgespaard. (Die kregen we elke maandag als we bij de juffrouw geld in het zendingsbusje stopten).
‘O…! Dat kan natuurlijk óók…’, zei het hoofd. Hij legde het boekje weer op de plank en haalde daar een van de (opgerolde) vellen papier af. ‘Asjeblieft!’ De buurvrouw kreeg het uiteraard meteen na onze thuiskomst te horen. En even later m’n moeder dus ook. (‘Ge gíng toch om die kléurplaot…! Dóet dan nie zò beschèète!’)
Manhaftig was ik in die tijd inderdaad niet te noemen. Mijn moeder zat er wat dubbel in. Toen vond ze het niet leuk, maar later kon ze er nog wel eens met enige weemoed naar terugverlangen. (‘Is dè nou dè bang ventje van vrhôgger?!’)
Toen ik in de tweede klas zat, kwam de juffrouw bij ons thuis. Zij (juffrouw D.) was van het degelijke type. Mijn moeder vond het een heel aangenaam huisbezoek. In de derde klas kreeg ik de ‘meer wereldse’ juffrouw S. (Met getoupeerd - roodharig - kapsel). Tijdens haar bezoek refereerde mijn moeder (met zichtbare trots) aan een opmerking van de vorige juffrouw : ‘Waren ze allemaal maar zoals hij’. Mijn moeder: ‘Denkt u er óók zo over, juffrouw?’ Juffrouw S: ‘Nee hoor… Absoluut niet!’ Na afloop zei m’n moeder: ‘Nie zovèul aon, is nie…? Aon de díe!’
Vanaf de vierde kreeg ik mesjeus. En af en toe ook een kwekeling. Een zo’n kwekeling noemden wij (omdat hij, als-ie kwaad werd, vuurrood aanliep) ‘De Krotekoker’. Met hem studeerden we een lied in, dat we met de hele school ten gehore zouden brengen bij de opening van een tankstation langs de A27. Omdat de ‘tankstation-man’ een oud-verzetsheld was, zou die opening door Prins Bernhard worden verricht.
Op de Grote Dag liepen alle klassen (in een grote optocht) richting het tankstation. Daar stond al een heel gezelschap op de rijksweg te wachten. Even later arriveerden (eveneens in colonne) ook de Almkerkse schoolkinderen. En na een tijdje kwam Prins Bernhard ter plaatse. Ik kon niet goed zien wat er precies gebeurde, maar opeens begon iedereen te klappen. De Krotekoker ging voor ons groepje staan, hield zijn armen in de lucht, keek naar zijn (dichtbij staande) collega’s, en op zijn teken zetten wij het (uit het hoofd) geleerde lied in: ‘Toen den Hertog Jan kwam vááharen. Te peerd parmant, al triumfant. Na zevenhonderd jááharen, hoe zong men ’t allen kant. Háárba lori fáá, zong de Hertog. Háárba lofri fahaháá. Na zéévenhonderd jááharen. In dit édel Brabants láánd!’
Sommige klassen waren toen alvast met het lied begonnen. En nadat ook onze klas het startsein had gekregen, lieten de andere schoolmaestro’s niet lang meer op zich wachten.
Wij probeerden de vroegstarters natuurlijk in te halen, maar dat lukte niet meer. Wel hoorden we bij de kopgroep (en eindigden niet onverdienstelijk).
Toen ik die dag uit school kwam, zei mijn moeder dat ze het op ‘Hilversum1’ had kunnen volgen. (‘Wah wás dè toch àmmel…? Nie om àon te hwèure!’) Jaren later hoorde ik dat ze wat dat betreft in goed gezelschap had verkeerd. Na afloop van ons optreden zou Prins Bernhard namelijk hebben gezegd: ‘Ik heb sèlden zó enthousiast zingen gehört… En ook sèlden zó falsch!’
Veel andere evenementen hadden we in die tijd niet. Behalve dan het dagelijkse (schoolplein)vertier: kopke diete (vaak in het verkeshok), knikkeren (met de vaste anti-vals-spel-bezwering: ‘pro maanie!’) en - last but not least - het onvergetelijke ‘jònges-op-de mèèhde’. Bijna alle jongens deden mee. (En ik moet eerlijk bekennen: Me Too!)
Waar ik ook aan meedeed (en me nog steeds kapot voor schaam), was een lugubere vorm van ‘krijgerke’. Het begon altijd hetzelfde. De initiatiefnemer liep dan heel opzichtig naar ‘altijd hetzelfde meisje’ toe (dat verder niet mee mocht doen). Hij raakte haar dan aan en riep vervolgens keihard dat hij nu ‘boenderig’ was. Door iemand anders aan te raken, kon-ie die boenderigheid weer kwijtraken. Het gevolg was dat iedereen hard schreeuwend wegrende. Wie (toch) werd aangeraakt, zette dan de achtervolging in om weer iemand anders te ‘besmetten’. (Enz., enz.) Het meisje vatte het allemaal grootmoedig op. Het gebeurde heel vaak, en altijd open en bloot. Toch grepen de leerkrachten (die ‘pleinwacht hadden’) nooit in. Evenmin werden wij er in onze klas op aangesproken.
Gelukkig herinner ik me ook een sympathíeke variant op het krijgerke-spel. Een (wat oudere) jongen had kinderverlamming en liep daarom moeilijk. Bij het krijgertje spelen was hij dus kansloos. Zijn vrienden losten dat simpel, maar doeltreffend op, door tijdens het spel ‘precies zoals hij te gaan lopen’.
In de vijfde klas kregen we mesjeu B. Hij vond dat ik teveel met mijn achterbuurvrouw zat te kletsen. Een paar keer zei hij daar wat van, maar dat hielp niet. Als strafmaatregel plaatste hij ons daarom (voor de rest van het schooljaar) naast elkaar. Mij had hij er niet mee. (Integendeel!) Zij vond het wel vervelend. Inmiddels is ze eraan gewend. (Zit nog steeds vrijwel elke avond naast me).
Op een keer gingen we met de hele school naar Tavenu om een toneelstuk bij te wonen. De cast bestond uit zesdeklassers. Henkie vdW zat toen naast me. Aan zijn andere kant zat een meisje uit de eerste klas. Henkie stootte me halverwege het stuk aan en wees richting podium. Daar zat een prinses, die op haar troon in slaap was gevallen. Grinnikend fluisterde hij in m’n oor: ‘Weet je wat dat meisje naast me zegt…? Ze slaapt niet echt, hoor!’ ‘Dat ís ook zo’, antwoordde ik. Hij: ‘Ja, dat weet ík óók wel, stommerik!’
Over de mate van mijn snuggerheid werd ik korte tijd later weer met m’n neus op de feiten gedrukt. Toen er in de klas lootjes werden getrokken voor Sinterklaas, was ik ziek. Keesje B kwam bij mij thuis. Hij had toen meteen ook mijn (driehoekig) pakje schoolmelk meegenomen. Later bleek die melk trouwens niet meer te nassen. (Wij hadden nog geen ijskast). Onder het inschenken van een glaasje Kikkerop, zei mijn moeder dat ze het jammer vond dat ik nu ook bij de Sinterklaasmiddag buitenspel zou staan. Keesje (tegen mij): ‘Geen probleem. Dan geef ík jóu míjn lootje en dan geef jíj míj gewoon ‘n sinterklaascadeautje…’ Ik kon de ins & outs van die transactie nog niet helemaal overzien, maar zei op goed geluk: ‘mij best…’ Toen-ie weg was, verzuchtte m’n moeder: ‘Dè ventje is echt véul wijzer es gij!’
Toch hoorde ik een jaar later bij het keurkorps, dat geselecteerd werd voor de opleidingsklas. Daar kregen we niet alleen (alvast) Frans, maar ook de meest gecompliceerde ‘samengestelde sommen’. En láppen Bijbel- en catechismusteksten, om uit ons hoofd te leren. Daar heb ik allemaal heel veel aan gehad. (Toen ik daarna Mavo ging studeren).
Qua cijfers had de Havo ook gekund. Maar wegens mijn vermeend zenuwlijderschap, had het hoofd dit mijn moeder afgeraden. ‘Kan hij wel tegen tegenslag?’ Antwoord: ‘nee’. Achteraf bezien is dit een juiste diagnose geweest. (Ik kan er nog steeds niet tegen).
Terugkijkend denk ik te weten waar deze psychoanalyse vandaan kwam. Ongeveer halverwege het schooljaar was een repetitie bitterslecht gemaakt. Alleen Joke S had een voldoende. (Die werd later dan ook voor het gymnasium gescout). Ik had een vier. Het hoofd was zo ontstemd, dat hij uit zijn bureau een stempel haalde, met als tekst: ‘Door ouders gezien’. Dat drukte hij op alle ‘onvoldoende-bladen’. ‘Geef dat maar aan jullie vaders en moeders. Dan kunnen ze zien hoe de vlag er voor hangt. Morgen wil ik ze weer terug… Met de handtekening van een van je ouders er op!’
Jankend gaf ik het repetitieblaadje die middag aan mijn moeder. Die hoorde mij erover uit, tekende bij het kruisje en gaf me nog een briefje mee terug. Ik weet alleen nog dat het begon met: ‘Mijnheer’. (Want ik dacht nog: ‘schrijf je dat zó?) En dat er in stond dat ik ‘in tranen’ (!) thuis was gekomen. Nadat we de andere dag onze (ondertekende) epistels aan het hoofd hadden teruggegeven, werd ik apart genomen: ‘Zeg maar tegen je moeder dat ze het verkeerd heeft begrepen’.
In de opleidingsklas werden onze hersenen intensief getraind. Vooral in het oplossen van de meest spitsvondige ‘Men-Vaart-De-Waal-Op-en-Af-sommen’. Van die kennis hebben wij (opleidingsklassers) ons hele verdere leven dankbaar gebruik kunnen maken. (Je ziet ons dan ook nooit zomaar als een kip zonder kop gaan worteltrekken).
De ‘redactiesommen’ gingen me vaak boven de pet. Maar daarmee kon ik bij m’n zwager terecht. Hij zette dan wat ‘x-en + y-en’ op papier en zei vervolgens: ‘Dít is het antwoord. Schrijf maar op. Maar ik kan het niet uitleggen, want dit is wiskunde…’ Hij was altijd zó klaar en de antwoorden waren ook altijd goed. Ik wilde het hoofd daarom vragen of we eigenlijk niet beter alvast wat van die wískunde konden gaan leren. Maar dat durfde ik niet. (En waarschijnlijk zou het hoofd er toch geen oren naar hebben). Later werd mijn zwager trouwens ontmaskerd. Dat was toen zijn oudste zoon (mijn neefje) in de opleidingsklas zat. ‘Vond je vader de sommen moeilijk?’, had het hoofd toen aan m’n neefje gevraagd.
Van alle psalmteksten die we in ons hoofd moesten stampen, hebben we toch zeker óók nog zo’n krappe vijf jaar plezier gehad. Tot het Liedboek voor de Kerken werd ingevoerd. En zelfs ‘t hijgend hert’ niet meer aan een update kon ontkomen. (Werd tot ‘moede hinde’ gemuteerd).
Eén keer hadden we ook leuk huiswerk. ‘Dat gat is er met pek ingebrand’, schreef het hoofd op het eind van een middag met fraaie letters op het bord. ‘Zoek de plaatsnaam’, zei hij er bij. ‘Het is hier heel ver vandaan…’ ‘Peking!’, riep Ina vP. Thuis moesten we ook dit soort zinnen verzinnen. Ik ben er toen echt voor gaan zitten en kwam (na heel lang denken) op: ‘Zat de riem eerst te strak?’ (We hadden net de Grote Meren van Noord-Amerika moeten leren). Goedgemutst ging ik de volgende ochtend weer naar school. In de vaste overtuiging dat ik met m’n vondst (eindelijk eens) onze intellectuele voorhoede zou kunnen outsmarten. Maar hoe enthousiast ik ook mijn vinger opstak, ik werd maar niet gevraagd om naar het bord te komen. Verschillende anderen vielen wel in de prijzen. Met allemaal (tenminste dat vond ik) ‘middle-of-the-road zinnetjes’. Eindelijk keek het hoofd naar mijn vinger… (En op zijn horloge).
Uitleiding
Beste lezers en lieve lezeressen,
‘Naar de mens gesproken’ was dit mijn laatste bijdrage aan deze rubriek. Ik krijg namelijk steeds meer last van dry-out verschijnselen. (Die volgens mijn behandelend praktijkondersteuner waarschijnlijk chronisch zullen zijn).
Graag wil ik jullie bedanken. In de eerste plaats natuurlijk voor de warme aanmoedigingswoorden (en duimpjes) die sommigen op Facebook hebben geplaatst. Daardoor heb ik het nog wat langer volgehouden. (Maar nu is het echt op).
Maar vooral ook bedankt voor al die hartjes! (Zoveel kreeg ik er nog nooit). Dat brengt mij op m’n vrouw Aagje. Ook haar wil ik graag in dit dankwoord betrekken. Want achter de schermen heeft zij volop meegedacht (en -geschrapt).
Nijs Girrig
7. De kerstconifeer
Nostalgisch Nieuwendijks kerstverhaaltje
(Bijna hélemaal echt gebeurd!)
‘D’n oliebol!!’, klonk het hard over de ijsvlakte. Links en rechts keken de vissende mannen verschrikt op. Sommigen hoorden het niet, omdat ze met een bijl hard op het ijs sloegen.
Het jongetje hoorde het wel. Maar hij snapte het niet. Een oliebol…? Het moest eerst toch nog kerstmis worden…!
Hij wilde het aan zijn vader vragen. Maar die gebaarde hem om stil te zijn. ‘Beet…’, zei hij zachtjes en staarde naar de dansende dobber in het wak. Opeens zwiepte zijn bamboehengel omhoog. ‘Mís!’ Hij stond op om een nieuwe korrel aan de haak te doen. Op dat moment zag de vader zijn buurman, die een paar wakken verderop stond. Die wees naar het oosten.
Toen zagen de vader en het jongetje het ook. Daar was een donkere verschijning zichtbaar, die langzaam dichterbij kwam. ‘De pliesie!’, zei de vader tegen het jongetje en hij liet zijn hengel op het ijs vallen. De buurman was inmiddels al van het ijs afgegaan en de griend in gevlucht. De vader rende hem slippend achterna. ‘Pa!..., páá!’, riep het ventje paniekerig. De vader draaide zich om. ‘Niks aan de hand… Kinderen bekeuren ze niet!’ En ook hij verdween achter de wilgenbosjes.
Het jongetje keek beteuterd rond. Het was opeens veel minder druk op de Bleek. Wel lagen er hier en daar, tussen de overgebleven vissers, nog hengels op het ijs. Even later kwam de politieman langs. Hij lachte het bang kijkende ventje vriendelijk toe.
Want hij zag best veel door de vingers, wachtmeester der Rijkspolitie Schout. Ook dat hij in de volksmond ‘d’n oliebol’ werd genoemd. Bijna alle Nieuwendijkers hadden een scheldnaam. En deze was absoluut onschuldig te noemen. Een paar winters eerder had hij, vlak voor nieuwjaar, op zijn dagelijkse ronde ‘t Zwart Ènd aangedaan. Toen hij het café van Pietteke Bos binnenliep, riep iemand van de stamgasten jolig: ‘ôôk un borrultje, Schout?!’ ‘Nee, ik heb dienst’. Wijzend naar een schaal oliebollen die op de tapkast stond, had hij toen gezegd: ‘Geef mij maar een oliebol’. Bijna niemand wist de aanleiding nog, maar vrijwel iedereen noemde hem nu ‘d’n oliebol’. Achter zijn rug om, dat wel. Net dacht hij het trouwens ook nog te horen…
Thuis kreeg de vader ze flink uitgemeten. ‘t Jong is helemaal overhoop!’ En nou morgen eerst naar Leen Ebert om een visvergunning! Die brengt z’n geld wel op… Wie weet hoe lang je nog met vorstverlet bent’. De moeder aaide het ventje over zijn bol. ‘Ik zet gauw thee. Wil je er een kerstkransje bij? Jantje Bakker heeft ze vanochtend gebracht’. ‘Liever een Jan Hagelkoek’, zei de jongen, die inmiddels honger had gekregen. ‘Die zijn van Aaike Bakker, en die komt morgen pas’.
‘Vanavond komt de kerstboom’, zei de moeder toen ze de thee met het kerstkransje binnenbracht. Heeft je broer geregeld… Die kon er goedkoop aan komen’.
’s Avonds werd er op de ruit getikt. ‘De kerstboom!’, riep de jongen en hij rende naar de buitendeur. ‘Wat een weer!’, zei de man. Hij maakte stampende bewegingen op de deurmat en liep daarna met een besneeuwde kerstboom het portaaltje in.
‘D’r zitten geen naalden aan…’, zei de jongen. ‘Huh…?!’ De man tilde de boom op en hield hem onder de lamp. ‘Ik geloof het ook niet… ’t Sneeuwde nogal hard en het was hartstikke donker toen ik ‘m omhakte’.
‘Geeft niks’, zei de vrouw, die inmiddels ook in het portaaltje stond. ‘We dóen het er gewoon mee’. Toen de man weer weg was: ‘Dan kan-ie in ieder geval ook niet uitvallen… Als de visite er tegenaan loopt, of als jij weer ‘ns te wild doet… Ha, ha!’ En goedgemutst ging de moeder de boom nog diezelfde avond optuigen. Met de ‘hulp’ van haar zoontje was-ie al gauw klaar.
Door alle gebeurtenissen van die dag kon de jongen eerst niet zo goed in slaap komen. Toen hij eenmaal sliep, kreeg-ie een wat vreemde droom. Eerst over kerst in de geest zoals hij die gewend was. Met eigenlijk maar weinig luxe. Maar met veel sneeuw en ijs. En met heel veel gezellige drukte. Want hij was 24 december jarig. En z’n vader op tweede kerstdag.
Maar later ging zijn droom over een kerstfeest ergens ver in de toekomst. Die kerst verliep heel anders… Bepaald níet in de geest van de dingen zoals hij ze kende. Met veel dure spullen, waarvan hij het bestaan niet eens wist. Maar helemaal zonder ijs. En met ook geen sneeuw. Én geen visite…, dus met maar weinig gezelligheid.
Toen zijn moeder hem de volgende ochtend wakker maakte, vroeg hij: ‘Moe, wat is eigenlijk korona…?’
Goed kerstfeest allemaal!
Nijs Girrig
8. Mijn ‘liefste’ tandarts
‘Wijijijd open!’
Het rook er heel vreemd. Mijn moeder stond schuin achter me. Het hoofd van de tandarts kwam nu beangstigend dichtbij.
‘Die moet eruit’, zei hij meer tegen de assistente dan tegen ons. Allebei waren ze in het wit. Zij knikte me bemoedigend toe. M’n moeder wreef zachtjes over mijn schouder.
Ik volgde met open mond waar de tandarts mee bezig was en zag hem een tang pakken.
Vanuit een ooghoek zag ik ook nog een grote, glimmende injectiespuit. Maar die liet hij gelukkig links liggen.
Hij boog zich weer over me. Opeens greep hij met de tang een van m’n kiezen. Heel hard. En trok hem er met een ferme ruk uit. Ik huilde niet.
Hij schudde de bloederige kies, vanaf zijn tang, in een soort koker die naast hem stond. Ik dacht dat-ie zo in een gat onder de grond zou vallen, waar al veel meer tanden en kiezen zouden liggen.
Dat was niet zo, zei mijn moeder ’s avonds, tijdens de nabeschouwing. Mijn broer zat net aan zijn (opgewarmde) prak. ‘Hij bibbert. Daarom doet-ie zo schiftig’, zei hij tussen twee happen door. ‘Had je nog ‘ns een spúit moeten krijgen! Bij mij kwam de naald er ‘n keer aan de búitenkant bijna weer uit!’
Voor die broer moest ik een paar jaar later, op een donderdag, naar het Groene Kruisgebouw. Om een nummerke te halen. ‘Ga maar gelijk uit school’, zei m’n moeder.
Ik was er dus al rond half vier. En liep, via een halletje, de lege wachtkamer in. Ik herinnerde me het gebouw nog vaag. Door de openslaande deuren had je zicht op een andere ruimte. Daar waren behoorlijk wat getimmerde hokjes, met dunne matrasjes. Er stond ook een witte babyweegschaal. Met aan de voorkant een glimmend langwerpig meetlat, waaraan een verschuifbaar ijzeren gewicht vast zat.
Ik ging op een houten stoel voor het raam zitten.
Even later kwam er een jonge vrouw binnen. En weer wat later een al wat oudere man. De vrouw bladerde door een tijdschrift. ‘Prinses’ stond er met grote letters op het voorblad. Ikzelf begon van verveling maar in een van de folders te lezen, die op een tafeltje naast me lagen. Bij een langdurig moeilijke stoelgang moest je naar de dokter, las ik. Want dan kon je kanker hebben. Daar snapte ik niks van. Als je alleen maar moeilijk op een stóel kon zitten…?!
De man zat trouwens ook wat onrustig op zijn stoel. Even later raakte hij met de vrouw in gesprek. ‘Ik ga liever naar de slager dan naar de tandarts’, zei hij.’ Hoewel daar wel érgere dingen gebeuren’. De vrouw schoot in de lach.
Daarna druppelden er meer mensen binnen. Iedereen ging op de houten stoelen zitten. Ook de kinderen. (Want er was geen speelgoed). ‘Ik hoop niet dat-ie, vlak voordat ík aan de beurt ben, weer gaat éten!’, hoorde ik een meisje van mijn leeftijd zeggen. Ze kreeg algehele bijval. ‘Dat duurt zómaar een half uur!’, beaamde een wat oudere vrouw. ‘En dan heb je nog gelúk!’, zei iemand anders.
Opeens liep er een grote roodbruine hond in de wachtkamer. ‘Hè, hè…, éindelijk!’, zei iemand.
Na de hond kwam een jonge vrouw binnen. Die droeg twee zware koffers. Achter haar verscheen de tandarts. Hij droeg (behalve een tweed pak) ook een koffer. En een grote glazen pot, waar injectiespuiten in ronddobberden.
‘Goedemiddag’, zei hij. Er klonk wat gemompel. ‘Oók zo, tandarts!’, riep het meisje van mijn leeftijd. Ik lachte wat besmuikt. Want je moest natuurlijk gewoon ‘dokter’ zeggen (wist ik sinds kort).
Alle drie verdwenen ze door de openslaande deuren. (De hond voorop). Pas geruime tijd later verscheen de jonge vrouw weer. Ze had nu een witte schort aan. Ze zocht een plekje aan de centrale tafel. Ik kon nog net zien dat ze een soort torentje op tafel zette.
Later bleek dat dit een ijzeren pin op een houten voetje was, waaromheen allemaal emaillen nummerplaatjes waren geschoven. Maar voorlopig was de assistente aan mijn zicht onttrokken. Want bijna iedereen was meteen op haar afgelopen. Die het dichtstbij stonden riepen hun naam. Zij schreef die dan in een schrift en haalde steeds één nummerplaatje van de pin. De gelukkigen gingen vervolgens weer zitten. Het viel mij op dat het er hier wel wat érg Bijbels aan toeging (vrijwel alle laatsten gingen eerst). Dus wurmde ook ik me naar voren.
‘Een nummertje voor half zeven graag’, zei ik beleefd. De assistente keek me aan: ‘voor half zéven pas…?’ ‘Ja, want mijn broer is nu op zijn werk. En moet eerst nog eten’.
‘Daar kan ik je nu nog geen nummertje voor geven. Misschien over een uurtje…’
Even later hoorde ik de tandarts voor de eerste keer boren. (En daarna nog verschillende keren). Langzaamaan kroop een branderige lucht de wachtkamer in. ‘Gatverdamme, daar wen ik dus nooit aan!’, zei een wat oudere vrouw.
Weer wat later kwam een al behandelde man weer in de wachtkamer terug. Hij ging tegenover mij zitten. Zijn gezicht werd steeds dikker. Ook begon zijn mond wat scheef te trekken. Even later werd hij weer binnengeroepen. Na een paar minuten kwam hij alweer terug. En liep naar buiten. Hij hield nu een zakdoek voor zijn mond.
Dat waren zo’n beetje de hoogtepunten van dat laatste uur.
Rond halfzes was het zover. De assistente kwam op me af: ‘Je nummertje voor half zeven’. En tegen de rest: ‘de dokter gaat nu even eten’.
Epiloog
Mijn broer moest nog wékenlang elke donderdag terugkomen. Ik dus ook. Altijd meteen na schooltijd. ‘Is het makkelijkst…, hoef je niet heen en weer’, had m’n moeder gezegd. (Scheelde toch al gauw zo’n tien minuten fietsen).
Maar klópte nou z’n ‘Dokter Bibber-theorie’?
Wie zal het zeggen? Later heeft de tandarts nog wel een keer ‘vol in m’n tong geboord’. Maar dat lag aan mezelf. Daar was-ie heel beslist over. (Hoewel ik toch muisstil in de stoel had gelegen).
Heb ik toen maar zo gelaten. Dat vond ik wél zo kies.
‘Wij kunnen ons voorstellen dat dit artikel heftige emoties bij u oproept. (En dan vooral bij de al wat oudere Nieuwendijkers).
Als u ook uw tandartservaringen wilt delen, kan dat (desnoods anoniem) via de Sijt.
9. Gebitsgenezing
‘Dan was je allang dood geweest!’ De tandarts lachte wat schamper.
Terwijl ik de overgebleven korreltjes nog aan het uitspugen was, overwoog ik hoe ik m’n gezicht misschien toch nog ‘n béétje kon redden. Toen ik klaar was, liet ik het maar zo. Was inderdaad ook niet zo’n snuggere vraag geweest: ‘Is dat nou eigenlijk vloeibaar lóód, dokter…?’
Nee, daar was m’n kies zojuist dus níet mee gevuld. Het juiste antwoord had hij me intussen al gegeven (amalgaam). ‘Lood is gíftig!’ Daarna keek hij (lichtjes hoofdschuddend) in de richting van de assistente.
Dat was nog in het Groene Kruisgebouw. Daarna werden ook de Nieuwendijkers in de (monumentale) Werkendamse praktijk gastvrij ontvangen.
Daar lag ik (inmiddels jaren later) al minstens een kwartier languit in de stoel, toen ik opeens iets zachts en warms voelde. Precies op de plaats waar de romp zich in tweeën splitst.
Meteen flitste het door me heen: de assistente! Vliegensvlug opende ik m’n ogen. Maar ze stond te ver weg. (En had trouwens ook niet echt ‘n smachtende blik in haar ogen).
‘Áááchh…! Kóm maar!’ De tandarts legde de boor neer, en greep met beide handen in de richting van m’n jeweetwel. Breed lachend pakte hij een grijze kat op. Die begon hij vervolgens omstandig te aaien. De assistente slaakte intussen wat hoge kreetjes en nam de kat lachend van hem over.
Daarna was het weer ‘business as usual’. De tandarts ging weer door met boren. Zonder verder commentaar. Ook de assistente zei niks. Zij kwam nu dichterbij staan. En begon de tandarts belangstellend op de (ongewassen gebleven) vingers te kijken. Nu aaide ook zij de poes.
Even later sprong de kat weer uit haar armen. Uit een ooghoek zag ik schuin achter haar, op de marmeren schouw, een ingelijst fotootje van de hond. Die was inmiddels dood. (Gelukkig maar…, dacht ik.)
In dat ‘ingelijste fotootje op die ereplaats’, zag ik opeens een oude theorie van m’n schoonzus bevestigd. Toen ik nog klein was, zei ze: ‘Hij gelooft in reïncarnatie’. (En legde me vervolgens uit wat dat was). ‘Dan denk je dat je, na je dood, weer als iets of iemand ánders terugkomt. Daarom doet-ie ook altijd zo poeslief tegen die hond… Maar als híj na z’n dood ooit nog terugkomt, dan is het als cactus!’ (M’n schoonzus was geen fan).
Jaren later werd er bij mij een brug aangelegd. Die paste niet. Maar dat gaf de tandarts (doorzetter die hij was) pas toe, nadat hij echt alles in stelling had gebracht. Eerst door flinke slijpwerkzaamheden aan de brug te verrichten. En daarna door mijn naastgelegen kiezen (met de boor) fors bij te vijlen.
Vervolgens begon hij (met een metalen hamertje) de brug op de gewenste plaats te timmeren. (Was nog éven bang voor een hersenschudding, maar dat viel gelukkig mee).
Pas toen ook dát niet lukte, gaf hij het eindelijk op. En viste de noodbrug weer op uit de afvalbak. Om die daarna (onder het uiten van wat stekelige opmerkingen in de richting van de tandtechnische producent) weer in m’n mond terug te plaatsen. Zonder hem te reinigen. (Was hij veel te geagiteerd voor).
Weer een paar jaar later was er ook nog de stifttand. (Kunsttand met ’n scherpe pin eronder). Ik voelde meteen dat hij scheef stond. En véél te groot was. ‘Vijl ik de volgende keer wel wat bij’, zei hij korzelig. (Toen ik hem daar op wees). ‘Maar dat is toch geen gezícht, zo…?!’, vroeg ik tobberig, nadat ik in de spiegel had gekeken. ‘Hoektanden staan altíjd wat scheef’, zei hij gedecideerd.
Thuis kreeg ik een vrolijke ontvangst. Aagje (snikkend van de lach): ‘Sorry, maar ziet er écht niet uit!’ Zelf vond ik het minder lollig. ‘Loop ik dus een wéék lang voor puntje-puntje-puntje. Dat ding is véél te lang. Krijg ik ook last mee bij het kauwen, denk ik…’
Dat laatste klopte. Maar gelukkig loste dát zich snel op. Al bij de avondprak. Bij de eerste de beste hap klapte m’n ondergebit met een rotgang tegen die tand.
Bij de derde lag hij er uit.